بنیاد مسکن انقلاب اسلامی استان مرکزی،  سازمانی باهدف تأمین مسکن نیازمندان و محرومان استان پس از پیروزی انقلاب اسلامی.

بنیاد مسکن انقلاب اسلامی استان مرکزی در اردیبهشت‌ 1358، یک ماه پس از فرمان‌ امام‌ خمینی‌ (ره‌)^*، رهبر انقلاب و بنیان‌گذار جمهوری اسلامی ایران، به‌منظور تحقق‌ اصل‌ 31‌ قانون‌ اساسی‌ مبنی‌‌بر حق‌ همگانی‌ افراد و خانواده‌ها، به‌ویژه روستانشینان‌ و کارگران‌، در برخورداری‌ از مسکن‌ تأسیس شد (کارنامه ... ۱۳۶۷ ش، ص‌ 817)؛ پس‌ازآن، به فاصلۀ چند ماه، شعبه‌هایی از آن در شهرستان‌های ساوه، شازند، خمین، قم، و بعد از تشکیل استان مرکزی، در تفرش و آشتیان راه‌اندازی شد (عسگری).

شرح وظایف بنیاد مسکن انقلاب اسلامی ایران طبق قانون برنامه‌ها و فعالیت‌ها عبارت بود از: ارائة طرح‌های موردنیاز برای ساخت مسکن اقشار مستضعف؛ اجرای پروژه‌های کارشناسی برای زمین‌های روستایی؛ مطالعه، بررسی، تشخیص و تعیین نیازمندی‌های مسکن محرومان اعم‌ از روستایی و شهری؛ فراهم‌ کردن چگونگی مشارکت و خودیاری مردم و اداره‎های کل استان در اجرای طرح مسکن محرومان؛ تهیة طرح مجتمع‌ها و واحدهای مسکونی ارزان‌قیمت و اجرای آن‌ها به‌طورمستقیم یا با مشارکت مردم و همکاری دیگر دستگاه‌ها در روستاها و شهرهای استان؛ تهیة زمین موردنیاز برای طرح‌ها و پروژه‌های بنیاد و آماده‌سازی آن‌ها؛ کمک در تأمین و توزیع مصالح ساختمانی؛ تهیه و اجرای طرح‌های‌ هادی و اصلاح معابر در روستاها با مشارکت دستگاه‌های اداری و مردم؛ تهیه و ارائة و اجرای طرح‌های لازم برای بازسازی مناطق آسیب‌دیده دراثر جنگ، سیل، زلزله، سوانح طبیعی با مشارکت مردم و هماهنگی با سازمان‌ها و دستگاه‌های استان («اساسنامه ... »، بش).

براساس اجرای سیاست‌ها و برنامه‌های بنیاد مسکن انقلاب اسلامی استان مرکزی، شورایی با حضور مدیرکل مسکن و شهرسازی، امیرحسین رهبر در سمت رئیس بنیاد؛ نمایندۀ امام خمینی (ره)، حجت‌الاسلام سید مجتبی میرجعفری در سمت ناظر؛ رئیس شعبه بانک ملی و چند تن از معتمدان ازجمله: احمد حمزه‏لوئیان، جعفر یحیایی، ولی‌الله شهبازی تشکیل شد؛ و پس‌ازآن، فعالیتش را در ساختمان اداره‌کل مسکن و شهرسازی استان، واقع در خیابان شهید قدوسی کنونی، در ملکی قدیمی استیجاری، با سه طبقه و امکانات کاری محدود آغاز کردند (شهبازی؛ ویسمه‌ای).

در نیمة دوم سال ۱۳۵۸ ش، با انتقال اداره‏کل مسکن و شهرسازی استان مرکزی به خیابان تهران، روبه‌روی پل هوایی (شهید داود احمدی بیغش کنونی)، بنیاد مسکن اراک نیز به همان‌جا منتقل شد و در اتاقی با سه کارمند، یک راننده و یک دستگاه خودرو با مسئولیت امیرحسین رهبر به کار خود ادامه داد (شهبازی).

ساخت‌وساز مسکن برای طبقۀ محرومان در دو منطقۀ شهرستان اراک، از نخستین گام‌های بنیاد مسکن استان مرکزی به شمار می‌رود (همان‌دو)؛ بدین‌منظور، زمین‌های مصادره‌ای حکومت پهلوی‌ و وابستگان در منطقة جهرم و محدودة خیابان شهید کلاهدوز، و همچنین، زمینی به مساحت۴۲ هکتار در منطقة روستای سنجان (شهرک شهید نبئی و کوثر کنونی)، به پیشنهاد شهردار سابق اراک، رمضان مهان‌پور، برای واگذاری به محرومان و احداث ساختمان به بنیاد مسکن انقلاب اسلامی تحویل داده شد (شهبازی). افزون‌بر آن، تعدادی زمین نیز، از سوی افراد خیرخواه برای ساخت منازل مسکونی نیازمندان به این سازمان اهدا شد (همو). در ادامه، در ساوه نیز با سرمایه‌گذاری‌های انجام‏شده، ساخت‌وساز ۳۳ واحد مسکونی در سه نقطة شهر آغاز شد (شهبازی؛ ویسمه‌ای).

بودجة‌ بنیاد مسکن، نخست، از طریق واریز کمک‌های مردمی به شماره حساب ۱۰۰ حضرت امام (ره) در بانک ملی‌ تأمین می‌شد (همان‌دو؛ عسگری)؛ اما ازآنجاکه این بودجه کافی نبود، از فروردین ۱۳۵۹، به پیشنهاد وزیر مسکن و شهرسازی وقت، محمدشهاب گنابادی و با موافقت امام خمینی (ره)، بنیاد مسکن از نظر مالی و اجرایی زیرنظر وزارت مسکن و شهرسازی و در استان‌ها زیرنظر اداره‌کل مسکن و شهرسازی قرار گرفت (عسگری).

با آغاز جنگ تحمیلی عراق بر ضد ایران در ۳۱ شهریور ۱۳۵۹، فعالیت‌های بنیاد مسکن استان مرکزی افزایش یافت و افزون‌بر تأمین مسکن محرومان، با ورود مهاجران جنگ‌زده به استان، در اسکان موقت آن‌ها با استانداری همکاری کرد (شهبازی).

برجسته‌ترین فعالیت بنیاد مسکن استان مرکزی در جنگ، مشارکت در بازسازی مناطق و روستاهای جنگ‌زدة هویزه، با همکاری جهاد سازندگی، اداره‌کل مسکن و شهرسازی و سازمان‌های اجرایی استان بود که کم‏وبیش از نیمة دوم سال ۱۳۶۰ ش، آغاز و تا پایان جنگ ادامه یافت (همو، نیکنامی؛ کارنامه ... ۱۳۶۲ ش، ص ۶۶۲)؛ بدین‌منظور، بنیاد مسکن انقلاب اسلامی استان پیش از ساخت ۳۶ روستای ویران‏شده اقداماتی ازجمله: مطالعات میدانی و بررسی وضعیت شهر سوسنگرد برای استقرار؛ هماهنگی با ستاد بازسازی اهواز در انتقال پیکر شهدای به‌جای‌مانده؛ پاک‌سازی زمین‌های مین‌گذاری‏شده که در جریان این مأموریت، بهروز رضایی، کارمند بنیاد مسکن، براثر انفجار مین پایش قطع شد (ویسمه‌ای؛ گودزی)؛ هموار کردن زمین‌های کشاورزی و لایروبی رودخانة کرخه (نیکنامی)؛ باز راه‌اندازی کارخانة یخ سوسنگرد؛ ساخت سالن استراحت کارگران و انتقال ماسه از اهواز با دو دستگاه کمپرسی را انجام داد (زمانی؛ شهبازی).

این بنیاد پس از پاک‌سازی مناطق آلوده‌به‌مین و مواد منفجره، به اجرای مأموریت اصلی خود، ساخت و تجهیز کارگاه‌های مختلف در هویزه، اقدام کرد که از آن جمله می‌توان به احداث ساختمان اصلی کارگاه و سالن استراحت با ظرفیت ششصد نفر؛ ساخت سالن غذاخوری و آشپزخانة مرکزی؛ دو دستگاه نانوایی؛ یک سردخانه برای نگهداری مواد غذایی؛ احداث کوره و کارگاه‌های آجرپزی، آهنگری و بلوک‌زنی؛ تهیة ماشین‌آلات سنگین ازجمله: یک دستگاه بولدوزر، دو دستگاه لودر، هفت دستگاه کمپرسی، تانکر آبرسان، دو دستگاه تراکتور، اتوبوس و مینی‌بوس و سه دستگاه خودرو سبک (تهمتن؛ یزدانیان) اشاره کرد؛ همچنین، برای تأمین نیروی کار درخواستی (بنا، کارگر، جوشکار، آشپز و جز آن‌ها) گروه‎های مختلف جامعه اعم از کشاورزان، کارمندان، کارکنان صنایع و دانشجویان مشارکت داشتند (ویسمه‌ای؛ گودزی). برخی مصالح ساختمانی مانند آهن و میل‏گرد از طریق ستاد بازسازی خوزستان، لوازم جزئی ساختمان، با حوالة بازرگانی، از طریق استان مرکزی؛ و مصالحی چون آجر و بلوک سیمانی با تولید در همان محل تأمین شد (تهمتن). نصب در و پنجره، شیشة درهای چوبی، برق‌کشی و تأسیسات نیز به عهدة اتحادیه‌های صنفی استان مرکزی بود (گودرزی).

در ادامه، بنیاد مسکن استان مرکزی برای احداث ساختمان جدید منازلی که براثر جنگ به‌کلّی ویران شده بود، پس از مکان‌یابی با حضور ساکنان بومی و گروه نقشه‌برداری (همو؛ تهمتن)؛ نقشه‌های مربوط به آن را از ستاد بازسازی اهواز دریافت می‌کرد. این نقشه‌ها باتوجه‌به وضعیت فرهنگی و اقلیمی، بیشتر شصت متری و به‌صورت شمالی و جنوبی بود؛ همچنین، پوشش سقف منازل روستایی از تیرآهن و چوب بود که تیرهای چوبی‏ از استان مرکزی تأمین و با تریلر به آنجا منتقل می‏شد (همان‌ دو)

بر اساس این اقدامات، تا پایان سال ۱۳۶۲ ش، بنیاد مسکن استان مرکزی ۴۳۷ واحد مسکونی را با زیربنای ۳۵۴۵۲ مترمربع احداث و همچنین ۵۴۱ واحد با زیر بنای ۴۳۵۰۹ مترمربع را با ۷۵ درصد پیشرفت در دست اجرا داشت. به‌موازات آن، سه واحد را با هزینة ۴۳۰۰۰۰ ریال و سه واحد دیگر را با همان مبلغ به‌صورت بلاعوض تعمیر کرد؛ افزون بر آن، به ۹۳۸ خانوار روستایی، مبلغ ۲۵۶۰۸۶۰۰۰ ریال از اعتبارات استان مرکزی تسهیلات وام پرداخت و به ۲۵ واحد نیز مبلغ ۲۶۲۷۳۷۵ ریال به‌طور بلاعوض کمک‌ کرد (کارنامه ... ۱۳۶۲ ش، ص ۶۷۰- 674).

ارتش عراق در ۱۹ آذر ۱۳۶۴، به کارگاه‌های ستاد بازسازی بنیاد مسکن حملۀ هوایی کرد و در جریان آن سه تن از کارگران داوطلب: علیرضا منصوری‌گواری، نصرت‌الله عسگری و رجبعلی عقیلی، به شهادت رسیدند و شماری نیز مجروح شدند (فرهنگ ... ، ذیل نام‌ها؛ نیکنامی). این‏ حملات که با آغاز بازسازی مصادف بود، موجب توقف فعالیت بنیاد نشد تا اینکه در نیمة دوم سال ۱۳۶۵ ش با موفقیت به پایان رسید (عسگری)؛ بدین‌ترتیب، دولت وقت بنیاد را تشویق و از عملکرد خوب آن ابراز رضایت کرد (نیکنامی؛ تهمتن). پس‌ازآن، برای اجرای مأموریت ساخت شهرک بدر (پادگان شهید زین‏الدین) مقر لشکر ۱۷ علی بن ابیطالب^(ع) به اندیمشک، در شمال استان خوزستان رفت و آن را به پایان رساند (همان ‌دو).

بنیاد مسکن استان مرکزی افزون‎بر بازسازی مناطق جنگی هویزه، در بازسازی و آواربرداری مناطق مسکونی و شهری استان به‌ویژه شهر اراک دراثر حمله‌های ارتش عراق مشارکت داشت و کارکنان آن با ماشین‌آلات راه‌سازی در عملیات امداد و نجات و خاک‌برداری، با دیگر ارگان‌ها و سازمان‌ها همکاری می‌کردند ؛ همچنین، این مرکز، اهدای کمک‌های نقدی و غیرنقدی مؤثری به جبهه داشت که از جزئیات آن اطلاع دقیقی در دست نیست (ویسمه‌ای)

بعد از پایان جنگ، در طراحی و ساماندهی قبور شهدای استان با هماهنگی و مشارکت بنیاد شهید و امور ایثارگران استان و فرمانداری‌ها همکاری کرد (عسکری). از نیمة سال ۱۳۶۷ ش، ساخت ساختمان جدید بنیاد مسکن انقلاب اسلامی در بلوار فاطمیه آغاز و دو سال بعد تکمیل و به بهره‌برداری رسید (همو).

ادارات این بنیاد به‌ترتیب‌ در شهرستان‌های اراک^* در ۱۳۸۲ ش، کمیجان^* 1383 ش، دلیجان^* 1385 ش، محلات^* 1386 ش، خنداب^* 1387 ش و فراهان^* 1389 ش تشکیل شد که همگی زیرنظر اداره‌کل مسکن و شهرسازی انقلاب اسلامی استان مرکزی^* در اراک فعالیت می‌کنند (عسگری).

در ۱۳۷۴ ش، پایگاه بسیج این بنیاد به نام شهید نقدی و به فرماندهی رحیم ویسمه‌ای تشکیل شد (ویسمه‌ای) و از وظایف آن عضویت و پذیرش کارمندان و کارگران در قالب ‌بسیجی فعال و عادی؛ پیگیری و تشکیل کلاس‌های آموزش عمومی نظامی، امداد و نجات، عقیدتی، امربه‏معروف و نهی از منکر و در سطح پایگاه‌های مقاومت شهرستان‌های تابعه؛ سازمان‏دهی نیروهای بسیجی در قالب سازمان‌های ابلاغی و به‏کارگیری آنان در مأموریت‌ها بنا به دستور؛ امداد و کمک به مردم و همکاری با سازمان‌های امدادی استان هنگام بروز بلایا و حوادث غیرمنتظره، حفظ و آمادگی نیروهای بسیجی از طریق اجرای رزمایش و آموزش‌های یادآوری، همکاری با نیروی انتظامی استان در زمان‎های موردنیاز، سرکشی به خانوادة ایثارگران؛ و تأمین هزینة راهیان نور بوده است (بنیاد ... ).

مآخذ:  بنیاد مسکن انقلاب اسلامی استان مرکزی، مأموریت و شرح وظایف بسیج، بی‏تا، شم بازیابی ۰۸۰۱۶، موجود در اداره‌کل حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس استان مرکزی؛ تهمتن، حسین (مسئول ستاد معین بازسازی و نوسازی مناطق جنگ‌زده بنیاد مسکن انقلاب اسلامی استان مرکزی)، مصاحبه با علی امیدی، ۱۶ مرداد ۱۴۰۳؛ «اساسنامه» (بارگذاری: بی‏تا)، وب‌گاه بنیاد مسکن انقلاب اسلامی، <www.bonyadmaskan.ir> (دسترسی: ۳۰ فروردین ۱۴۰۴)؛ زمانی، شمس‌الله (بازنشستة ماشین‌سازی و مسئول ستاد بازسازی در هویزه)، مصاحبه با علی امیدی، تیر ۱۴۰۳؛ شهبازی، ولی‌الله (مدیرکل بنیاد مسکن انقلاب اسلامی استان مرکزی)، مصاحبه با همو، ۱۴ مرداد ۱۴۰۳؛ عسگری، علی (مدیرکل بنیاد مسکن انقلاب اسلامی استان مرکزی)، مصاحبه با همو، ۲۱ اسفند ۱۴۰۳؛ فرهنگ اعلام شهدا: استان مرکزی، به کوشش مرکز مطالعات و پژوهش بنیاد شهید و امور ایثارگران، تهران: شاهد، ۱۳۹۲ ش؛ کارنامه دولت جمهوری اسلامی ایران در سال ۱۳۶۲ ش، تهران: دبیرخانه شورای هماهنگی تبلیغات دولت، ۱۳۶۳ ش؛ کارنامه دولت جمهوری اسلامی ایران در سال ۱۳۶۷ ش، تهران، وزارت ارشاد اسلامی، ۱۳۶۸ ش؛ گودرزی، اکبر (مسئول وقت ستاد پشتیبانی جبهه و جنگ فرمانداری اراک)، مصاحبه با علی امیدی، ۳۰ تیر ۱۴۰۳؛ ویسمه‌ای، رحیم (نخستین فرمانده پایگاه بسیج بنیاد مسکن انقلاب اسلامی استان مرکزی)، مصاحبه با همو، ۲۲ مرداد ۱۴۰۳؛ نیکنامی، محمدرضا (مشاور وقت استاندار مرکزی در شورای عالی بازسازی و نوسازی مناطق جنگ‌زده)، مصاحبه با همو، ۵ مرداد ۱۴۰۳؛ یزدانیان، محمد (کارمند وقت بنیاد مسکن انقلاب اسلامی استان مرکزی)، مصاحبه با همو، ۱۵ تیر ۱۴۰۳.

/علی ذبیحی علی‌تپه، علی امیدی/